Câu hỏi “ai là người tìm ra châu Nam Cực” đã tạo nên những cuộc tranh luận kéo dài hàng thế kỷ trong cộng đồng khoa học và lịch sử. Khác với các châu lục khác, Nam Cực không có dân bản địa và chỉ được phát hiện khá muộn trong lịch sử nhân loại. Bài viết này sẽ phân tích những nhân vật quan trọng, các cuộc thám hiểm lịch sử và những tranh cãi về công lao phát hiện ra lục địa băng giá này, giúp các bạn học sinh có cái nhìn toàn diện về một trong những câu hỏi địa lý lịch sử thú vị nhất.
Những cuộc thám hiểm đầu tiên hướng về phía Nam
Trước khi đi vào câu hỏi chính “ai là người tìm ra châu Nam Cực”, chúng ta cần hiểu về những bước đầu tiên của con người trong việc khám phá vùng cực Nam.
Thuyết “Terra Australis” và những dự đoán từ thời cổ đại
Từ thời Hy Lạp cổ đại, các nhà địa lý đã đưa ra giả thuyết về sự tồn tại của một lục địa phía Nam. Nhà toán học và thiên văn học Ptolemy (khoảng năm 100-170 SCN) đã vẽ bản đồ thế giới với một lục địa lớn ở cực Nam, gọi là “Terra Australis Incognita” (Vùng đất phía Nam chưa biết đến). Ông tin rằng lục địa này cần thiết để cân bằng với các khối đất ở Bắc bán cầu.
Suốt nhiều thế kỷ, các nhà thám hiểm đã tìm kiếm lục địa giả thuyết này. Những cuộc thám hiểm của Ferdinand Magellan (1519-1522) và Abel Tasman (1642-1643) đã dần thu hẹp khu vực có thể tồn tại của “Terra Australis”, nhưng vẫn chưa đến được Nam Cực thực sự.
James Cook và cuộc thám hiểm đột phá
Cuộc thám hiểm của James Cook từ 1772 đến 1775 đánh dấu bước tiến quan trọng trong việc khám phá Nam Cực. Cook là người đầu tiên vượt qua Vòng Nam Cực (Antarctic Circle) và đi vòng quanh lục địa Nam Cực, mặc dù ông không nhìn thấy đất liền. Ông đã đi đến vĩ độ 71°10′ Nam, gần với lục địa Nam Cực hơn bất kỳ ai trước đó.
Cook đã kết luận: “Tôi có thể mạnh dạn nói rằng… không ai sẽ dám đi xa hơn tôi đã đi, và rằng vùng đất phía Nam của vĩ tuyến này sẽ không bao giờ được khám phá.” Mặc dù Cook đã sai về dự đoán này, nhưng cuộc thám hiểm của ông đã cung cấp thông tin quý giá về vùng biển Nam Cực và mở đường cho các cuộc thám hiểm sau này.
Cuộc đua đến Nam Cực ai thực sự là người đầu tiên?
Khi tìm hiểu về ai là người tìm ra châu Nam Cực, chúng ta cần phân biệt giữa việc phát hiện ra lục địa và việc đặt chân lên nó. Đây là hai thành tựu khác nhau và gây ra nhiều tranh cãi.
Những người tuyên bố đầu tiên nhìn thấy Nam Cực
Có ít nhất ba nhóm tuyên bố đã phát hiện ra lục địa Nam Cực vào đầu thế kỷ 19:
- Thaddeus von Bellingshausen (Nga): Vào tháng 1/1820, nhà thám hiểm người Nga này chỉ huy hai tàu Vostok và Mirnyi đã đến gần bờ biển Nam Cực tại điểm ngày nay thuộc Bờ biển Công chúa Martha. Nhiều sử gia cho rằng ông là người đầu tiên nhìn thấy lục địa Nam Cực.
- Edward Bransfield (Anh): Vào ngày 30/1/1820, Bransfield tuyên bố đã nhìn thấy “điểm cao của lục địa” từ tàu Williams, đó có thể là Bán đảo Nam Cực (Antarctic Peninsula).
- Nathaniel Palmer (Mỹ): Vào tháng 11/1820, thuyền trưởng người Mỹ này tuyên bố đã phát hiện ra đất liền khi đang săn hải cẩu gần Bán đảo Nam Cực.
Tranh cãi về ai là người đầu tiên vẫn tiếp tục, với mỗi quốc gia thường ủng hộ nhà thám hiểm của mình. Tuy nhiên, nhiều sử gia hiện đại nghiêng về Bellingshausen vì có nhiều bằng chứng nhật ký và ghi chép chính xác hơn.
Cuộc đua đến Cực Nam địa lý
Gần một thế kỷ sau những phát hiện ban đầu, cuộc đua đến điểm cực Nam địa lý (90° Nam) diễn ra gay gắt, đặc biệt là giữa hai nhà thám hiểm:
- Roald Amundsen (Na Uy): Đội của Amundsen đã đến Cực Nam vào ngày 14/12/1911, trở thành người đầu tiên đặt chân đến điểm cực Nam địa lý.
- Robert Falcon Scott (Anh): Đội của Scott đến Cực Nam vào ngày 17/1/1912, chậm hơn Amundsen 33 ngày. Bi kịch là Scott và toàn bộ đội của ông đã thiệt mạng trên đường trở về.
Cuộc đua này không chỉ là câu chuyện về thành công và thất bại, mà còn là bài học về chiến lược, chuẩn bị và sự thích ứng. Amundsen đã sử dụng chó kéo xe và học hỏi kỹ thuật sinh tồn từ người Inuit, trong khi Scott dựa vào ngựa và công nghệ cơ giới chưa được thử nghiệm đầy đủ.
Những tranh luận lịch sử về công lao phát hiện
Câu hỏi “ai là người tìm ra châu Nam Cực” vẫn gây tranh cãi vì nhiều lý do phức tạp.
Vấn đề bằng chứng và ghi chép lịch sử
Một trong những lý do chính gây tranh cãi là các ghi chép lịch sử không đầy đủ hoặc mâu thuẫn:
- Nhật ký của Bellingshausen được viết bằng tiếng Nga và chỉ được dịch sang tiếng Anh vào những năm 1940, khiến công lao của ông bị bỏ qua trong lịch sử phương Tây.
- Bản đồ và ghi chép của Bransfield bị thất lạc trong nhiều năm.
- Một số tuyên bố dựa chủ yếu vào lời kể lại mà không có đủ bằng chứng tài liệu.
Chủ nghĩa dân tộc và chính trị trong khoa học
Yếu tố chính trị và dân tộc cũng ảnh hưởng đến câu chuyện về việc phát hiện Nam Cực:
- Trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh, Liên Xô đẩy mạnh tuyên bố Bellingshausen là người đầu tiên, trong khi phương Tây thường ủng hộ Bransfield hoặc Palmer.
- Các quốc gia thường đặt tên cho các khu vực ở Nam Cực theo nhà thám hiểm của mình, tạo ra bản đồ chồng chéo về chủ quyền.
- Hiệp ước Nam Cực năm 1959 đã tạm gác lại các tranh chấp lãnh thổ, nhưng tranh luận lịch sử vẫn tiếp diễn.
Những đóng góp quan trọng trong việc khám phá Nam Cực
Ngoài câu hỏi về ai là người tìm ra châu Nam Cực, chúng ta cần ghi nhận những đóng góp quan trọng khác trong lịch sử khám phá lục địa này.
Những nhà thám hiểm tiên phong thế kỷ 19-20
Nhiều nhà thám hiểm đã có những đóng góp quan trọng vào việc khám phá Nam Cực:
- James Clark Ross (1841): Phát hiện ra Biển Ross, Núi Erebus và Núi Terror.
- Carsten Borchgrevink (1899): Người đầu tiên cùng đoàn thám hiểm ở lại qua mùa đông ở lục địa Nam Cực.
- Ernest Shackleton: Mặc dù không đạt được mục tiêu đến Cực Nam, nhưng cuộc thám hiểm Endurance (1914-1917) của ông là một trong những câu chuyện sinh tồn phi thường nhất.
- Richard E. Byrd: Tiên phong trong việc sử dụng máy bay để khám phá Nam Cực vào những năm 1920.
Thành tựu khoa học và khám phá hiện đại
Việc khám phá Nam Cực không chỉ dừng lại ở những chuyến thám hiểm ban đầu:
- Năm Địa vật lý Quốc tế (1957-1958) đánh dấu sự bắt đầu của nghiên cứu khoa học hiện đại ở Nam Cực.
- Việc phát hiện ra hồ Vostok dưới lớp băng vào năm 1996 mở ra chương mới trong nghiên cứu thủy văn học.
- Các nghiên cứu về lõi băng đã cung cấp dữ liệu vô giá về lịch sử khí hậu Trái Đất.
- Hiện nay, hơn 30 quốc gia duy trì các trạm nghiên cứu ở Nam Cực, tiếp tục công cuộc khám phá lục địa này.
Kết luận
Nam Cực tiếp tục là một phòng thí nghiệm tự nhiên độc đáo cho khoa học, một biểu tượng của hợp tác quốc tế, và một lời nhắc nhở về tinh thần khám phá không ngừng của con người. Dù câu hỏi về người đầu tiên tìm ra nó vẫn còn tranh cãi, giá trị của Nam Cực đối với nhân loại là điều không thể phủ nhận.
