Châu Phi không chỉ nổi tiếng với hoang mạc Sahara, mà còn sở hữu một địa hình đa dạng với cao nguyên hùng vĩ, sông hồ phong phú và dãy núi kỳ vĩ. Khám phá những đặc điểm địa hình châu Phi độc đáo sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về lục địa bí ẩn này.
Đặc điểm địa hình châu Phi là gì?
Châu Phi là châu lục lớn thứ hai trên thế giới với diện tích khoảng 30,37 triệu km². Địa hình chủ yếu là các cao nguyên rộng lớn, có độ cao trung bình từ 200 đến 1500 mét so với mực nước biển, đặc biệt phổ biến ở miền đông và miền nam. Một trong những cao nguyên quan trọng nhất là Cao nguyên Đông Phi, nơi có nhiều hồ lớn và núi cao.
Ngoài cao nguyên, châu Phi còn có một số dãy núi rải rác. Điển hình là dãy núi Atlas ở Bắc Phi và núi Kilimanjaro (5.895 m) – đỉnh cao nhất châu Phi – nằm ở Tanzania.
Hệ thống sông ngòi của châu Phi cũng rất phong phú. Sông Nile (6.650 km) là con sông dài nhất thế giới, cùng với sông Congo, sông Niger và sông Zambezi đóng vai trò quan trọng trong cung cấp nước và giao thông. Ngoài ra, các hồ lớn như Hồ Victoria, Hồ Tanganyika cũng góp phần làm phong phú hệ sinh thái của khu vực.
Nhìn chung, địa hình châu Phi chủ yếu là cao nguyên, xen kẽ với các dãy núi và hệ thống sông hồ đa dạng.
Những đặc điểm nổi bật của địa hình châu Phi
Châu Phi sở hữu địa hình đa dạng với cao nguyên rộng lớn, dãy núi hùng vĩ, hoang mạc bao la và hệ thống sông hồ phong phú, tạo nên những đặc điểm nổi bật.
a. Cao nguyên chiếm ưu thế
Phần lớn diện tích châu Phi là các cao nguyên rộng lớn, với độ cao trung bình từ 200 – 1500m so với mực nước biển. Các cao nguyên này trải dài khắp châu lục, tạo thành địa hình đặc trưng của khu vực. Một số cao nguyên quan trọng phải kể đến:
- Cao nguyên Đông Phi: Nằm ở phía đông châu lục, là khu vực có nhiều hồ lớn và núi cao, trong đó có núi lửa Kilimanjaro nổi tiếng.
- Cao nguyên Tây Phi: Phân bố ở khu vực phía tây, có địa hình gồ ghề với nhiều vùng đất đỏ bazan màu mỡ.
- Cao nguyên Nam Phi: Trải rộng ở phía nam, có địa hình khá bằng phẳng nhưng bị chia cắt bởi các dãy núi và thung lũng sâu.
Ngoài ra, địa hình cao nguyên của châu Phi còn bị chia cắt bởi các thung lũng kiến tạo lớn, tiêu biểu là Thung lũng tách giãn Đông Phi, một vùng đất thấp hình thành do sự dịch chuyển của các mảng kiến tạo.
b. Các dãy núi và vùng trũng
So với châu Á và châu Âu, châu Phi có ít dãy núi cao. Một số dãy núi và ngọn núi tiêu biểu nhất là:
- Dãy núi Atlas: Nằm ở Bắc Phi, kéo dài qua Maroc, Algeria và Tunisia, giáp Địa Trung Hải. Đây là dãy núi quan trọng nhất khu vực này.
- Dãy núi Rwenzori: Thuộc Đông Phi, có đỉnh Margherita cao 5.109m, quanh năm phủ tuyết.
- Núi Kilimanjaro: Ngọn núi lửa độc lập cao nhất thế giới (5.895m), nằm ở Tanzania, với đỉnh luôn phủ tuyết trắng.
Bên cạnh các dãy núi, châu Phi còn có nhiều lòng chảo trũng lớn, tạo thành các vùng đất thấp rộng lớn:
- Lòng chảo Congo: Một khu vực thấp trũng, bao phủ bởi rừng rậm xích đạo, có hệ thống sông Congo chảy qua.
- Lòng chảo Kalahari: Nằm ở phía nam châu Phi, chủ yếu là vùng khô cằn và bán hoang mạc.
- Lòng chảo Chad: Tọa lạc ở Trung Phi, là nơi có hồ Chad, một trong những hồ nước ngọt quan trọng của khu vực.
c. Các hệ thống sông lớn
Châu Phi có nhiều con sông dài, đóng vai trò quan trọng trong hệ sinh thái, nông nghiệp và giao thông với hệ thống các con sông chính:
- Sông Nile: Dài nhất thế giới (~6.650km), bắt nguồn từ hồ Victoria và chảy qua nhiều quốc gia trước khi đổ vào Địa Trung Hải.
- Sông Congo: Có lưu lượng nước lớn thứ hai thế giới (chỉ sau sông Amazon), chảy qua vùng rừng nhiệt đới rậm rạp.
- Sông Niger: Dài khoảng 4.180km, là huyết mạch kinh tế quan trọng của khu vực Tây Phi.
- Sông Zambezi: Nổi tiếng với thác nước Victoria hùng vĩ, một trong những kỳ quan thiên nhiên thế giới.
Ngoài ra, châu Phi còn có nhiều hồ lớn như Hồ Victoria (lớn nhất châu Phi), Hồ Tanganyika (sâu thứ hai thế giới) và Hồ Chad (đang bị thu hẹp do biến đổi khí hậu).
d. Các hoang mạc lớn
Châu Phi là châu lục có diện tích hoang mạc lớn nhất thế giới, bao phủ phần lớn diện tích Bắc Phi và Nam Phi:
- Hoang mạc Sahara: Lớn nhất thế giới (~9,2 triệu km²), trải dài qua nhiều quốc gia Bắc Phi, có khí hậu cực kỳ khô hạn với nhiệt độ cao.
- Hoang mạc Kalahari: Nằm ở phía nam châu Phi, có khí hậu bán khô hạn, đôi khi xuất hiện đồng cỏ và cây bụi rải rác.
- Hoang mạc Namib: Nằm dọc bờ biển phía tây nam châu Phi, nổi tiếng với những cồn cát đỏ cao hàng trăm mét.
e. Đới ven biển hẹp
Bờ biển châu Phi có đặc điểm ít bị chia cắt, chủ yếu là đường bờ biển thẳng, ít vịnh, ít bán đảo lớn. Điều này khiến châu lục này có ít cảng biển tự nhiên hơn so với châu Âu hay châu Á.
Tuy nhiên, một số khu vực ven biển quan trọng của châu Phi gồm:
- Vịnh Guinea: Nằm ở Tây Phi, có nhiều cảng biển quan trọng.
- Mũi Hảo Vọng: Nằm ở cực nam châu Phi, là tuyến hàng hải quan trọng nối Đại Tây Dương với Ấn Độ Dương.
Kết luận
Địa hình Châu Phi vô cùng đa dạng với các cao nguyên rộng lớn, dãy núi hùng vĩ, hoang mạc bao la và hệ thống sông hồ phong phú. Mặc dù có bờ biển ít bị chia cắt và ít cảng tự nhiên, nhưng các khu vực ven biển quan trọng như Vịnh Guinea và Mũi Hảo Vọng vẫn đóng vai trò quan trọng trong giao thương quốc tế. Những đặc điểm này không chỉ tạo nên sự khác biệt về khí hậu và sinh thái, mà còn ảnh hưởng sâu rộng đến đời sống của con người trên lục địa này.
